دستگاه تعادل از اندام ماكولا (ساکول و اتريكول) و مجاری نیم دایره (افقی، عمودی جلویی و عمودی پشتی) تشکیل شده است.
فضای اجزای این لابیرنت غشایی مانند مجرای حلزونی از مایع اندولنف پــر شـده کـه توسط مایع پریلنف احاطه شده است.در محل بر آمدگیهای موجود در اندام ماکولا و مجاری نیم دایره بافت پوششی حسی که از یک لایه ژلاتینی پوشیده شده، وجود دارد.
در داخل هر ماکولا سلولهای حسی کیسه مانند و مقداری بلورهای کربنات کلسیم که اتولیت (گوش سنگ) نامیده می شوند، قرار دارند.
لایه ژلاتینی همراه با بلورهای کربنات کلسیم را غشای اتولیت می نامند.
در مجاری نیم دایره لایه ژلاتینـی کـه بـه شکل پرچم در آمده کوپولا نام گذاری شده است، ولی فاقد بلورهای کربنات کلسیم می باشد.
ساخت و کنش سلولهای حسی
اگرچه سلولهای حسی (گیرندگان) دستگاه تعادل از لحاظ ریخت شناختی به دو نوع طبقه بندی می شوند، از نظر کنشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند.
هر دو نوع سلول دارای مژه هستند و به همین دلیل سلولهای مژه دار نامیده می شوند.
هر سلول دارای یک مژه بزرگ و چندین مژه کوچک است.
سلولهای مژه دار از نوع سلولهای حسی ثانویه هستند که اکسون ندارند و از طریق تارهای عصبی مرکزرسان دیگر که سلولهای آن در گره دهلیزی قرار دارند، اطلاعات خود را به دستگاه عصبی مرکزی منتقل می کنند.
سلولهای مژه دار با تارهای عصبی پیرامون رسان نیز مرتبط اند و از این طریق فعالیت آنها تنظیم می شود؛ سپس مجموع تارهای عصبی مرکز رسان، عصب دهلیزی را تشکیل داده و همراه با عصب شنوایی به عنوان عصب دهلیزی حلزونی هشتمین زوج اعصاب مغزی تا ساقه مغز راه مشترکی را طی می کنند.
چگونگی پدید آیی جریان عصبی در سلولهای مژه دار
تارهای عصبی مرکز رسان عصب دهلیزی، فعالیت آرام و منظم دارند.
این فرایند عصبی بدون تأثير محرکهای بیرونی بر روی سلولهای مژه دار پدید می آید، به طوری که وقتی لایه ژلاتینی روی بافت پوششی حسی جابه جا می شود، فعالیت مذکور بر اساس این جهت یابی افزایش یا کاهش می یابد.
تمـاس لایه ژلاتینی با مژه سلولها موجب خم شدن مژه ها می گردد.
چنانچه مژه ها در جهت مژه بزرگ خم شوند، میزان تخلیه عصبی افزایش فعالیت (تحریکی) و اگر در جهت خلاف آن خم شوند، میزان تخلیه عصبی کاهش می یابد. (فعالیت بازداری)
بنابراین هر سلول مژه دار نسبت به جهت، حساسیت دارد و فعالیت آرام موجود در آن این امکان را فراهم می کند که سلول مژه دار نه تنها فعالیت تحریکی بلکه فعالیت بازداری را به دستگاه عصبی مرکزی منتقل کند.
*توجه*